مقدمه :

بهتر ز هزار فرش اطلس نمدم

مواین نمدم به کل عالم نمدم

فرد ا که حساب خلق آیه به میون

موجز نمدم حساب دیگر نمدم

روزگاری طنین چهارپاره هایی از این دست، از میان گرد و غبار پشم کارگاه‏های نمدمالی گوشه و کنار ایران بلند بود و حالا دیر زمانی است که این کارگاه‏ها متروک مانده‏اند و تنها غبار زمان روی آنها نشسته است. نمد پیشینه چندین هزار ساله دارد و شاید به جرات بتوان آن را جزو اولین زیراندازهای بشری محسوب کرد . زندگی شهرنشینی امروز دیگر کمتر با چنین صنایعی گره می‏خورد و اگر خورد گاه از سر تفنن و تنوع سنگ‏ها و سرامیک‏ها این روزها جای فرش‏های هزار رنگ را می‏گیرند و موکت‏ها و ماشین باف‏ها میهمان چند روزه خانه‏ها می شوند . اما در این میان هستند کسانی که تمام هم و غم شان را گذاشته‏اند برای این‏که دستباف‏ها و نمدمال‏ها فراموش نشوند. نمدهایی که می‏خواهند هر طور شده با زندگی امروز پیوند بخورند، حالا به هر شکلی در اندازه‏های کوچکتر به رنگ‏های شادتر و حتی گاهی وقت‏ها روی دیوارها شاید چیزی شبیه به تابلو فرش . هنری که به عبارتی منسوخ شده است و نام و نشان‏اش روز به روز کمتر می‏شود. نمد اصیل، نمد خوب حالا سال‏هاست که دیگر نیست، نمدهایی که این روزها در کارگاه‏های نمدمالی تولید می‏شوند از لحاظ کیفیت و پرداخت از کمترین کیفیت برخوردارند . درگذشته‏ها و حتی تا حدود 50 سال پیش هم نمد در اکثر نقاط ایران استفاده می‏شده و به خاطر خاصیت‏هایی که داشت از محبوبیت زیادی برخوردار بود، این‏که نم را به خود راه نمی‏داد زمستان‏ها کف خانه را گرم می‏کرد و تابستان‏ها خنک، زیباترین زیراندازهای نمدی در خانه خان‏های بختیاری انداخته می‏شد و به همین خاطر نمدمال‏های این قسمت ظرافت و سلیقه بیشتری به خرج می‏دادند . عامه مردم فکر می‏کنند نمد یکی از پست‏ترین زیراندازهاست و در نگاه اول تنها آنها را یاد طبقه تنگدست جامعه می اندازد. زیرانداز پستی که بو می‏دهد، پر از پرز است و خیلی زود وا می‏رود. نمی‏دانم ولی شخصا احساس می‏کنم این کینه‏ای که نسبت به نمد روا داشته‏اند، ناحق است. در حالی که در گذشته‏های دور نمد در خانه اعیان و اشراف هم استفاده می‏شد، اما حالا وقتی اسم نمد را می‏آوریم همه چهره در هم می‏کشند. البته خوشبختانه این روزها نگاه نسل جوان به نمد بهتر است. آنها راحت‏تر این مقوله را درک می‏کنند و با نمد به عنوان یک هنر برخورد می‏کنند با این‏که اطلاعات آنها هم درباره نمد ناقص است. اما با نمد به عنوان یک شیء تزئینی برخورد می‏کنند. از طرفی این روزها جایگاه نمد کم کم دچار یک جهش می‏شود. بسیاری از دوستداران هنر و آنهایی که نسبت به هنرهای سنتی دارای دید وسیعی هستند با نمد ارتباط برقرار می‌کنند و نمد را در بهترین نقطه‌های خانه‌شان پهن می‌کنند، در حالی که در شهرهایی که نمدمالی قدمت دیرینه‌ای دارد؛ این روزها در بهترین حالت از نمد به عنوان پادری استفاده می‌کنند . به هر حال باید درباره نمد هم یک جهش صورت بگیرد تا نمد هم احیا شود. چند سال پیش گبه هم حال و روزی بهتر از نمد نداشت اما چند تن از استادکاران و تاجران دست روی این هنر گذاشتند! سرمایه‌گذاری کردند و حالا گبه ایرانی در خانه‌های اروپایی پهن است. نسل جدید در خانه‌هایشان به جای فرش‌های گرانقیمت ابریشم و فرش‌های ماشینی پلاستیکی از گبه‌های رنگارنگ استفاده می‌کند. حالا همه می‌بیننند که گبه هیچ منافاتی با زندگی مدرن امروزی ندارد؛ قطعا نمد هم می‌تواند به چنین جایگاهی برسد؛ فقط باید دوباره آن را احیا کرد و روحی تازه به کالبد بی‌جان‌اش دمید. کارگاه‌های نمدمالی این روزها یک به یک تعطیل می‌شوند آنهایی هم که هستند محض خالی بودن عریضه و برای امرار معاش ادامه می‌دهند که نمدهایشان هم از مواد درجه3 و 4 تولید می‌شود. نیروی جوان هم سراغ این کار نمی‌رود چون هم کار بدی محسوب می‌شود هم درآمد ندارد . استادکارهایی بودند که تنها نقش می‌زدند و نمدمال‌ها؛ نمد را می‌مالیدند. متاسفانه این روزها هیچ مرجعی نیست که از نمد حمایت کند؛ نه میراث فرهنگی؛ نه صنایع دستی و نه سازمان فرش؛ تنها سازمان صنایع دستی نمدهای استادکارهای قدیمی را می خرد که آب باریکه‌ای برای آنها باشد تا طاقتشان طاق نشود. به هر حال نمدمالی کار سخت و پردردسری است و یک کار یدی و مردانه است. البته در هرات خانم‌های افغانی یک نوع نمد نازک درست می‌کنند که روی آن گلدوزی و سوزن دوزی می‌شود.

شاید اگر نمدمالی یک کار زنانه بود. اوضاع و احوالش از این بهتر بود. خانم‌ها گه گاه سراغ‌اش می‌رفتند و مثل گلیم بافی درآمدش را مکمل خرج خانه می‌کردند؛ اما درباره مردها این طور نیست یا باید نمدمال باشند یا نباشند. و نمد از این جهت هم بدشانسی آورد که یک هنر دستی زنانه است مثل گبه و گلیم که هر روز رنگ‌های شادتر و ذهنی بافی‌های قشنگ‌تری به آن اضافه می‌شود . . .

روایت داستانی به نقل از کتاب :(سیری در صنایع دستی ایران ٬ تالیف : جی کلاگ)

به روایت داستان عامیانه ا ی که در میان نمدمالان سمنان ومازندران مشهور است ٬ پسر حضرت سلیمان ٬ چوپانی بود که می خوا ست از پشم گوسفندش برای بافتن پارچه استفاده کند پس از آن که چندین بار در این آرزو ناکام شد دست از کوشش بر داشت ٬و از روی ناامیدی پشم را مشت کوبید و اشک اندوه بر آن ریخت اشک ها به درون الیاف پشم راه یافت وآ نها را به هم چسباند آنگاه پسر حضرت سلیمان دریافت که از خیساندن و مالیدن پشم ٬پارچه ای برایش ساخته شده است بدینسان نخستین نمد ‹‹آفریده ›› شد و یاد پسر حضرت سلیمان تااین زمان به عنوان ‹‹ رب النوع ››نمد مالان ایران زنده مانده است .این افسانه درباره (آفرینش )نمد گواه آن است که نمد مالی کهن ترین شیوه شناخته شده در بافت است ونمد شاید کهن ترین شکل کفپوش دستباف است .

آيا مي دانيد دستان هنرمند، ذوق و سليقه، كمپوزيسيون رنگها و شايد كنتراست رنگها توانسته اند در به وجود آمدن صنايع دستي ايران نقش مهمي را ايفا كنند؟

اين عوامل باعث شده تا صنايع دستي ايران ، در جهان مطرح شود . امروزه تنها مسأله‌اي كه در دنيا نسبت به صنايع دستي وجود دارد، استفاده از طرحها و رنگهاي زيباست.

نمد مالي هم از صنايعي است كه مانند : قالي بافي ، گليم بافي و … با دست صورت مي‌گيرد و تحقيقاتي كه امروزه در مورد چگونگي توليد اين صنعت شده، نشانگر اهميت اين موضوع است. بيشتر بحث محققان درباره كيفيت اين كالاست كه در جهت توسعه صادراتي هر چه بيشتر اين صنعت ، كه رو به فراموشي است، صورت مي‌گيرد . آنها كيفيت، چگونگي طرح، رنگ و اندازه‌ها و نوع مواد اوليه آن را در نظر مي‌گيرند.

شايد بپرسيد كه كاربرد نمد چيست ؟ نمد بيشتر در جاهاي مرطوب ، جهت مبتلا نشدن به بيماريهاي رماتيسمي و عضلاني ، در سنگبريها جهت جلا دادن به سنگهاي تزئيني ، در صنعت خودرو سازي براي كف ماشينها ،‌براي تزئين خانه‌ها و چوپانان براي محافظت خود از حشارت موذي در صحرا مانند ؛ عقرب و مار و… مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

تنها مسأله‌اي كه توليد كنندگان اين صنعت را امروزه نگران كرده است ، رو به فراموشي رفتن اين صنعت است. چون امروزه با روي كار آمدن انواع موكتها ، روفرشيها و حصيرها ، مشتريان كمتري به سراغ نمد مي‌آيند.

تاریخچه نمدمالی درایران

نمد درلغت : پارچه ای کلفت که ازپشم یاکرک مالیده سازند وازآن فرش وکلاه و جامه کنند

نمدمال : آنکه پشم وکرک رابمالد ونمد سازد. نمدگر

نمدمالی ونمدگری : عمل وشغل نمد مال ونمدگر

دراینکه نمد برای نخستین بار درکجا درست شده هیچگونه اطلاعی در دست نیست ٬ جزاینکه ازدوره نوسنگی مردمی که باپشم سروکار داشته اند ٬ نمد را می شناختند . اسناد ومدارک چینی 2300 پیش از میلاد درباره پادری ٬زره وسپر نمدی خبر میدهد . درگورهای عصر مفرغ ٬ درآلمان نمدهایی پیدا شده که تاریخ آن به 1400 پیش از میلاد می رسد . نویسندگان کلاسیک ٬ از همر به این طرف ٬ درباره نمد سخن گفته اند و آن را بطور عمده به ایران نسبت داده اند . در گور سکاهای سده پنجم پیش از میلادمسیح که در قسمتهای مستور از برف ویخ روسیه مرکزی پیدا شده اشیاء نمدی زیادی چون پرده ٬ قالی ٬ عرقچین ٬ جل اسب و پتو به دست آمده است . قبایل ترک که از این نواحی مهاجرت کرده اند و چادرنشینهای ایرانی نیز تا به امروز استادان مسلم هنر نمد سازی هستند. نه تنها کپنک نمدی با کلاه وآستین یکپارچه درست می کنند ٬ بلکه در تزیین وآرایش نمد با نقشه هایی که از پشم رنگ شده در دور نمد به کار می برند استادهستند . روشی که این چادر نشینان به کار می بردند ساده بوده وتا امروز هم پایدار بوده است . قدیمی ترین نمد موجود در گنجینه سلطنتی (شو سو یین) در‹‹نارا›› واقع در ژاپن متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است ٬ این نمد ها را از راه دادوستد یا به عنوان پیش کش به ژاپن می آوردند .شیوه نمد مالی و تهیه نمد از زمانهای گذشته تا کنون تغییری نکرده است و در نقاط مختلف تقریبا یکسان می باشد اما موادی که به پشم میافزایند گونا گون است مثلا در مازندران آب خالص ٬ در با ختران و فارس صابون بدین منظور مصرف می شود . در نواحی دشت گر گان تا بابل و آمل ورامسر و کلار دشت نمد مالی انجام می گردد . ایلات ترکمن نیز نمد را جهت پوشش سقف و اسکلت چوبی کلبه و یورت خود می مالند و نوعی نمد مرغوب نیز با نقشهای گوناگون جهت زیر انداز ومفروش نمودن کف کلبه فراهم می سا زند . نمد مالی در نواحی اصفهان بروجن ٬ بختیاری نیز رایج بوده است . در با ختران در شهرهای قصرشیرین ٬ سر پل ذهاب ٬ اسلام آباد غرب و کرند نمد مالی متداول است .