«مقدمه»

به يك معنا، پرسش از فلسفه و هدف حيات به هيچ وجه تازگي ندارد و از دورانهاي قديم در هر جامعه اي افراد فراواني با اشكال گوناگون از موضوع مذبور پي‌جويي كرده اند و با عقايد و اعمالي كه از آن دوران به يادگار مانده است، پاسخ قانع كننده اي درباره آن موضوع فراهم آورده اند.

به طور كلي مي توان گفت در گذرگاه تاريخ، هر فرد هوشياري كه در پهنه تلاقي خطوط ماده و حيات براي كمترين لحظات توانسته است «من» خود را از غوطه ور شدن در شادي و اندوه و كششهاي ضروري حيات بالاتر بكشد و حيات را براي خود بر نهد، فوراً سوال از هدف و فلسفه زندگي براي او مطرح شده است.

بنا به ملاحظات فوق سوال از فلسفه و هدف حيات از نظر تاريخي مساوي با تاريخ هوشياري آدميان است.

پاسخهايي كه در دورانهاي قديم، به سوال از هدف زندگي گفته مي شد، متين و با شكوه بازگو مي گشت، زيرا جهان هستي براي آنها عظمت و شكوه و جلالي داشت كه آنان را واداربه احتياط در بحث مي نمود. در صورتي كه در دورانهاي اخير به علت باز شدن برخي از رموز طبيعت و پيشرفتهاي چشمگير، به غلط چنين گمان رفته است كه هستي داراي آن ابهت و عظمت نيست و لذا سوال مزبور با اينكه جدي است، سبكتر و بي اهميت تر مطرح مي گردد و متقابلاً پاسخهايي نيز كه به آن داده مي شود، عاميانه تر است.

نكته دوم كه موجب افزايش و شيوع سوال مزبور شده است، دگرگون شدن چهره حيات به وسيله غوطه ور شدن در عربده هاي ناخود آگاه ماشين است كه از اواخر قرن 18 به اين طرف رو به گسترش گذاشته است. در نتيجه متفكر نماهايي كه يا بيماري رواني شكنجه شان مي داد و يا براي ارضاي حس شهرت پرستي زمينه مناسبي براي خود مي ديدند، به جاي اينكه در جهت برداشتن سنگي كه روي منبع حيات آدميان افتاده است بكوشند، فرياد برآوردند كه منبع آب ندارد و يا آب منبع تمام شده است، و پوچي حيات را نتيجه گرفتند.

«هدف چيست؟»

هدف عبارت است از آن حقيقت منظور كه آگاهي و اشتياق به دست آوردن آن، محرك انسان به سوي انجام دادن حركات معيني است كه آن حقيقت را قابل وصول مي‌سازد. به طور كلي هر هدفي چهار جنبه داد:

1- جنبه درون ذاتي كه مربوط به يكي از جهات ملايم با طبيعت انساني است و مورد آگاهي و اشتياق او قرار مي گيرد.

2- جنبه برون ذاتي كه وجود واقعي هدف است و وصول به آن، مطلوب آدمي است. كار و حركات يك انسان هدف گير در ميان دو جنبه فوق صورت مي گيرد، يعني هر كار هدفدار از آگاهي و اشتياق به هدف آغاز مي شود و پس از انجام كارهاي مربوط، در وصول به هدف واقعي كه در برون از ذات انساني وجود دارد، پايان مي پذيرد.

3- هدف در همه موارد حقيقتي است خارج از موقعيت فعلي انساني كه شي مفروضي را براي خويشتن هدف قرار داده است.

4- دو جنبه جبري و اختياري وصول به هدف:

الف- هدف منظور در خارج از موقعيت فعلي انساني از يك جهت در مجراي قوانين طبيعي يا اعمال ديگر انسانها قرار گرفته كه خارج از اختيار آدمي است.

ب- به دست آوردن همان هدف در موقع معين.

پس هر هدفي جنبه جبري دارد و جنبه اختياري. بايد در نظر داشت كه قرار گرفتن يك شي به عنوان هدف براي انسان، از جنبه اختياري انسان است نه از جنبه جبري او.

«زندگي چيست؟»

براي توضيح معناي زندگي عينكهاي مختلفي لازم اند تا بتوان به كمك آن ها اين پديده بديهي‌تر از همه چيز و تاريكتر از همه پديده ها را ديد. ممكن است گفته شود كه اين پديده بديهي را براي چه مورد كاوش قرار داده ايد؟ در پاسخ به اين پرسش بايد گفت كه چون بحث ما هدف زندگي است، شناخت هدف زندگي به بررسي اجمالي خود زندگي نيازمند است. بدون اين بررسي، زندگي ارزش ادامه دادن را ندارد، چنانكه سقراط گفته است: «زندگي بررسي نشده ارزش زيستن ندارد».

براي موضوع سوال ما يعني فلسفه و هدف زندگي، همان جنبه بديهي حيات كفايت مي كند كه عبارت است از اينكه انسان پديده اي را دارا مي باشد كه بوسيله آن حركت مي كند، احساس دارد، لذت مي برد، درد مي كشد، عضوي از اجتماع مي شود و...

كيفيت سوال از هدف و انگيزه آن با چگونگي تفسير زندگي رابطه مستقيم دارد.

تحقيق و تصفيه هر سوال مانند پاك كردن گرد و غبار از روي جواب آن سوال است.

سوالي كه براي يك فرد يا جامعه مطرح مي شود به منزله علامت «ايست» است كه در موقع گم شدن راه به سوي مقاصد، در مقابل ديدگان آدمي نمودار مي گردد: سطحي بودن و عميق بودن يك سوال رابطه مستقيم با موقعيت مخصوص سوال كننده دارد.

براي يافتن پاسخ يك پرسش، تحقيق و تصفيه منطقي لازم است تا نقطه واقعي «ايست» كه سوال كننده را متوقف ساخته است، آشكار گردد.