كرم ابريشم از زمانهاي قديم در مشرق ، مغرب و شرقي آسيا در روي درختان توت بطور وحشي زندگي ميكرد ه و از برگهاي درخت توت تغذيه مي نمود . در مورد اهلي شدن كرم ابريشم در زمانهاي قديم داستانهائي نقل شده است و آنچه مسلم است اين حشره اولين بار در چين اهلي شد و ميگويند در حدود 4600 سال پيش يكي از ملكه‌هاي چيني بنام سي لين شي ضمن گردش در جنگل بروي شاخه ها و برگهاي درختان توت متوجه تارهاي نازكي شدكه كرم ابريشم تنديده بود ملكه با جمع آوري اين تارها و بافتن آنها پارچهاي نازك و لطيفي تهيه كرد كه تا 3000 سال فقط در انحصار دربار چين قرار داشت بطور كلي پرورش كرم ابريشم مختص اعيان و اشراف و شاهزادگان چين بود و افتخاري براي آنان محسوب مي شد و اسرار پرورش كرم ابريشم به هيچ وجه افشاء نمي گرديد . تا اينكه در سال 416 ميلادي شاهزاده خانم چيني كه با امير ختن ازدواج كرده بود شيوه پرورش كرم ابريشم را به مردم ختن آموخت و اين شيوه در اين كشور متداول گرديده .

در بعضي از كتابهاي قديمي نيز ذكر شده كه در مناطق ساحلي در ياي خزر پرورش كرم ابريشم معمول بوده است منجمله ماسون محقق روسي معتقد است كه پرورش كرم ابريشم قبل از قرن شيشم در ناحيه مرو معمول گشت و از آنجا به گرگان و سواحل جنوبي در ياي خزر ( مازندران و گيلان ) نفوذ كرد .

بيشتر محققان معتقدند كه در فاصله قرن ششم و دهم ميلادي نوغان داري رفته رفته از مرو به گرگان و از آنجا به طبرستان و ديلم و گيلان و ديگر نواحي مجاور كرانه جنوبي در ياي خزر رخنه كرد . برخي تصور مي كنند پرورش كرم ابريشم در قرن يازدهم ميلادي در گيلان متداول شده باشد در سال 1638 ميلادي بنا به گفته آدم اولياريوس در گيلان 8000 عدل ابريشم بدست مي آمد و در سال 1671 ميلادي به گفته شادرن 10000 عدل حاصل مي شده ( و كفته اوليا ريوس هر عدل 216 فونت و 6 فونت يك من تبريز ) از آغاز قرن هيجدم ميلادي صنعت نوغانداري گيلان رفته رفته به سستي گرائيده و مقدار محصول ابريشم به 32330 من تبريز تنزل كرد و در اوايل همين قرن بود كه در فرانسه بيماري نا معلومي در كرم ابريشم پديدار شد و محصول پيله رو به كاهش گذاشت و البته اين بيماري به ايران نيز كشيده شد و بعدها بر اثر مجاهدت دانشمند معروف فرانسه لويي پاستور ريشه اين بيماري كشف گرديد . بنابراين پاستور نه تنها با كشف علمي خود خدمت بزرگي به عالم بشريت كرد بلكه با كشف علمي پبرين به عنوان ناجي نوغان نيز شناخته شد . به هر حال در زمان صفويه كار نوغان و تهيه ابريشم در ايران رونق فراواني داشته و ابريشم خام از ايران به ممالك اروپايي صادر مي‌شده و بعد در قرن نوزدهم اندكي نوغانداري در گيلان ترقي نمود و پس از نشيب فرازها در سال 91/1890 مقدار ابريشم خام گيلان به حدود 70000 من تبريز رسيد و سپس بر اثر شيوع بيماري پبرين در ايران مجدداً دوران سقوط را پيمود از آن پس وارد كردن تخم نوغان موسون از بيماري از اروپا و تركيه عثماني و ژاپن آغاز و بار ديگر پيشرفتي در صنعت نوغان حاصل گرديد .

تخم نوغان هاي وارداتي از طريق بازرگانان ايراني و تجار خارجي مقيم ايران وارد و در واحدهاي پرورش كرم ابريشم مي رسيد و سپس محصولات فراوردهاي تخم نوغان مجدداً از طريق همان تجار به كشورهاي خارجي صادر ميگرديد .

اين روش ساليان متمادي ادامه يافت تا آنكه انحصار توليد و تجارت تخم نوغان در زمان قاجاريه براي يك دوره طولاني 50 ساله كه محتشم السلطنه واگذار گرديد واين شخص براي اداره امور اقدام به تاسيس موسسه نوغان نمود از اين زمان به بعد تهيه تخم نوغان در داخل و واردات آن تحت نظر مستقيم موسسه مزبور بوده است موسسه نوغان دراين زمان با وجود استفاده از تجارت و مهارتهاي متخصصين در امور اجرائي به نتايج ثمر بخش نرسيد از اين زمان تا سال 1300از تهيه تخم نوغان طرفنظر شد و موسسه نوغان فعاليتهاي خود را تنها به بازرسي تخم نوغان هاي وارداتي كه فاقد بيماري مسري باشند منحصر نمود.

بارها اقداماتي براي تهيه نوغان در ايران صورت گرفته كه در مراحل اوليه با نا كامي روبرو ميشد در صورتيكه دراين زمان ميزان تخم نوغان به 100هزار جعبه ميرسيد كه تا اينكه در حدود سال 1315كار تهيه تخم نوغان در ايران به موفقيت هائي نائل شد ودر همين زمان هم كار خانه حريربافي چالوس ايجاد گرديد هدف از تاسيس اين كارخانه توسعه پرورش تخم نوغان و كرم ابريشم در سطح كشور توليد انواع منسوجات ابريشمي براي مصرف داخل و صدور مازاد آن بخارج بود ايجاد اين كارخانه و بهره گيري از آن مصادف با شروع جنگ جهاني دوم و ساخت الياف مصنوعي بود و از آنجائيكه قيمت منسوجات تهيه شده از الياف مصنوعي حدود 5برابر كمتر از قيمت پارچه هاي بافته شده از ابريشم طبيعي بود كارخانه مزبور نا گزيربه متوقف ساختن فعاليت هاي خود شد . در همين زمان براي اينكه كيفيت پيله بهبود پيدا كند موسسه نوغان موفق شد كليه تخم نوغان هاي وارده به كشور تحت كنترل درآورده و از ورود تخم نوغان مريض به كشور جلوگيري كند ليكن با وجود كمك هاي متخصصان فرانسوي و يوناني و همچنين كار شناسان ايراني نتوانست تخم نوغان هاي مرغوب و مطابق با استانداردهاي خارجي توليد كرده و اصولا پرورش در اين زمان به نوغانداران آموزش داده شد .

اين موسسه (موسسه نوغان ) تا سال 1352به عناوين گوناگون نام گذاري و تحت نظر وزارت خانه هاي مختلف بكار خود ادامه داد تا سال 1352اداره نوغان تحت عنوان شركت پيله ور به سازمان گسترش و نو سازي صنايع ايران ملحق گرديد وشركت مزبور فعاليت توليد و واردات تخم نوغان و پيله ابريشم و توزيع آن و همچنين سرپرستي كارخانه ابريشم كشي رشت را نيز بعهده داشت تا زمانيكه بعد از انقلاب در سال 1359به تصويب شوراي انقلاب اسلامي ،قسمت كشاورزي پيله ور با دو شركت جديدي كه در سال 1352 به نام هاي شركت ابريشم گيلان و مجتمع ابريشم تاسيس گرديده بود ادغام كه هركدام امكانات فني چندي كه در اختيار داشتند تشكيل شركتي بنام شركت ابريشم ايران دادند كه شركت جديد تنها شركتي است دولتي كه كليه فعاليتهاي مربوط به ابريشم را زير نظر دارد .

فصل اول

زندگي كرم ابريشم

كرم ابريشم

حشره ا ي است از خانواده لپيدوپترها (BombycidaeLepidoptera ) و از نظر جانور شناسي بومبيكس موري ( Bombyx mori – LINNE ) خوانده مي شود. در طول زندگي اش داراي چهار مرحله تخم، كرم، شفيره و پروانه بوده و حشرات با دگرديسي كامل محسوب ميشود كه تنها از برگ درخت توت تغذيه مي كند . كرم ابريشم داراي واريته هاي بسيار است كه از نظر مبداء مكاني جغرافيايي به نژادهاي چيني، ژاپني، اروپائي، قارهاي از نظر نسل بيك نسل دو نسلي و چند نسلي و از نظر خواب به سه خوابه ، چهار خوابه و پنج خوابه تقسيم ميشود .درژاپن از صد سال پيش از تلاقي اين نژاد ها به نژادهيبريد مقاومي دست يافتند كه امروز در تمام دنيا از اين نژادهاي هيبريد استفاده ميشود .

بطور كلي زندگي كرم ابريشم از تخم شروع به تخم ختم ميشود در زير خلاصه ا ي از خصوصيات و رشد زندگاني هر مرحله از كرم ابريشم شرح داده مي شود.

1- تخم (Egg ):

تخم كرم ابريشم يك نسله پس از تولد در حالت طبيعي از درجه حرارت بالا رفته و شروع به رشد مي كند . اين سير طبيعي باعث تكميل و تكوين نطفه ميگردد و در طبيعت تغيير ناگهاني شرايط جوي باعث از بين رفتن نطفه تخم مي گردد و حتي در بعضي مواقع كه هنوز برگ توت موجود نيست كرمها از تخم در آمده و در نتيجه نبودن برگ كرمها تلف شده از بين مي روند براي اينكه بتوانند در هر موقع از سال براي پرورش تخم نوغان در اختيار داشته باشند و تخم نوغان هاي توليدي را در شرايط فني و صحيح در اطاقها و سرد خانه هاي مجهزي نگهداري و تمام مدت در حرارت و رطوبت معيني حفظ مينا يند اين شرايط باعث ميشود كه نطفه ها بحالت خواب در آمده و براي بيدار كردن بايد كم حرارت آن را بالا برد اين موضوع در مبحث كرم ابريشم مفصلا بيان خواهد شد . بنابراين در شرايط معين نطفه ها تقويت مي شوند و گرنه در غير اينصورت كرمهاي حاصله ضعيف و نسبت به بيماري ها حساس خواهند بود و در نتيجه تخم ها بخوبي تفريح نشده و محصول بدست آمده كم ميشود . در علم امروز مي توانند با شوك شيميائي (اسيد كلريد ريك ) باعث تحريك شدن تخم ها و از بين رفتن خواب زمستانه شوند و در نتيجه نطفه هاي تخم نوغان بيدار شده و شروع به تفريح شدن مي كنند . كه با اين عمل حتي در فصل تابستان و پاييز هم مي توانيم تخم نوغان در اختيار داشته باشيم .

عمل تفريح در حرارت 25 – 24 در جه سانتي گراد صورت مي گيرد و جنين كرم ابريشم بمدت 11 – 14 روز بر حسب نوع تخم نوغان طول ميكشد كه رشد كند و از تخم تفريح شود ( تصوير 30 ) شرح مشخصات تخم نوغان است.