معمولا سود سهام هنگامي توسط واحد سرمايه گذار به عنوان در آمد شناسائي و در حسابها ثبت مي‌شود كه توسط واحد سرمايه پذير اعلام و پرداخت مي‌گردد . در صورتي كه ميزان سود سهام پرداختي توسط سهام سرمايه پذير بيش از منابعي باشد كه واحد مزبور براي اعلام سود سهام در اختيار دارد ، مبلغ اضافي بايد به عنوان سود سهام مازاد بر سود قابل تقسيم محسوب شود . به عبارت ديگر سود سهام مازاد بر سواد قابل تقسيم بيانگر برگشت بخشي از حقوق صاحبان سهام واحد سرمايه پذير به استثناي سود انباشته ، است . واحد سرمايه پذير موظف است اين موضوع را به نحو مناسب به اطلاع سلرمايه گذاران برساند . نظر به اين كه سود سهام مازاد بر سود قابل تقسيم به عنوان برگشت سرمايه گذاري تلقي مي‌شود ، واحد سرمايه گذار بايد اين مبلغ را به حساب سرمايه گذاراي بستانكار و حسابهاي دريافتي يا بانك را حسب مورد ، بدهكار كند .

مثال : شركت الف 15 درصد سهام عادي شركت « ب » را در سال است ، شركت الف سود سهام دريافتي را بايد به شرح زير در حسابها ثبت كند :

بانك 500/22

در آمد سود سهام 000/15

سرمايه گذاري در سهام شركت «ب » 500/7

ثبت سود سهام دريافتي بر مبناي 15 درصد سود سهام اعلام و پرداخت شده .

2- كاهش دائمي در ارزش سرمايه گذاري :

زيانهاي عملياتي واحد سرمايه پذير كه به كاهش خالص دارائيهاي آن منجر و دورنماي اقتصادي آن را به طور جدي خدشه دار مي‌سازد ، توسط واحد سرمايه گذار در حسابها ثبت مي‌شود .

در چنين وضعيتهايي بخشي از سرمايه گذاري بلند مدت از بين رفته قلمداد مي‌گردد . واين واقعيت از طريق كاهش دادن ارزش سرمايه گذاري در حسابهاي واحد سرمايه گذار نشان داده مي‌شود . اين نحوه عمل از نظر استانداردهاي حسابداري نيز مورد تائيد است .

« اگر كاهش در ارزش سرمايه گذاري دائمي باشد ، بهاي تمام شده سرمايه گذاري ها بايد به ارزش جديد كاهش داده شود ، مبلغ كاهش يافته بايد به عنوان زيان تحقق يافته در حساب ثبت شود . ارزش جديد نبايد در نتيجه افزايشهاي بعدي در قيمت سرمايه گذاري ، تغيير كند »

ثبت حسابداري مربوط به زيان ناشي از كاهش دائمي ارزش سرمايه گذاريها به شرح زير است :

زيان تحقيق يافته ناشي از كاهش ارزش سرمايه گذاريها

بلند مدت ***

سرمايه گذاري در سهام عادي شركت .... ***

ثبت كاهش دائمي در ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت در سهام عادي

زيان ناشي از كاهش دائمي ارزش سرمايه گذاريها در محاسبه سود قبل از اقلام غير مترقبه و آثار انباشته تغييرات حسابداري در صورت حساب سود زيان منظور مي‌شود . اگر چه استانداردهاي حسابداري رهنمودي جزئي در ارتباط با تعيين وجود كاهش دائمي در ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت ارائه داده است اما، براي شناسائي اين كاهش موارد زير نيز بايد مورد توجه قرار گيرد :

1- تاريخ سرمايه گذاري در سهام

2- مبلغ كاهش در ارزش سرمايه گذاري و مدت زماني كه قيمت بازار سهام از بهاي تمام شده آن كمتر بوده است .

3- وضعيت مالي ( وضعيت نقدينگي ) و آينده واحد سرمايه پذير .

4- وضعيت مالي ( وضعيت نقدينگي ) واحد سرمايه گذار .

5- اهميت مبلغ كاهش در ارزش سرمايه گذاري در مقايسه با سود خالص و حقوق صاحبان سهام واحد سرمايه گذار .

3_ به كار گيري قاعده اقل بهاي تمام شده يا قيمت بازار :

طبق استانداردهاي حسابداري ، به منظور بكارگيري قاعده اقل بهاي تمام شده يا قيمت بازار

در مورد سرمايه گذاريهاي بلند مدت ، بهاي تمام شده سرمايه گذاريهاي بلند مدت در هر زمان بهاي اوليه سرمايه گذاريهاي مزبور خواهد بود و به استثناي موارد زير كه بهاي تمام شده جديدي براي سرمايه گذاريها تعيين مي‌شود .

الف – نقل و انتقال بخشي از سرمايه گذاري در سهام بين مجموعه سرمايه گذاريهاي كوتاه مدت و بلند مدت ( تغيير طبقه بندي از كوتاه مدت به بلند مدت و بالعكس ) در مواردي كه قيمت بازار آنها از بهاي تمام شده كمتر است .

ب _ كاهش ارزش بخشي از سرمايه گذاريها تا قيمت بازار ، به منظور انعكاس كاهش دائمي در قيمت بازار ، كه كمتر از بهاي تمام شده ( اوليه ) سرمايه گذاري است .

در مواردي كه جمع ارزش بازار مجموعه سرمايه گذاريهاي بلند مدت ، بر مبناي روش بهاي تمام شده ، از بهاي تمام شده آنها كمتر است به كار گيري روشهاي حسابداري خاص ضروري خواهد بود . اين گونه مجموعه حسابداريها بايد به اقل تمام شده يا قيمت بازار ارزيابي گردد .

در ثبت تعديلي كه در پايان دوره مالي براي به كارگيري قاعده اقل بهاي تمام شده يا قيمت بازار انجام مي‌شود ، از حسابي تحت عنوان ذخيره كاهش ارزش ، جهت ثبت تفاوت بين بهاي تمام شده و قيمت بازار ، واز حسابي تحت عنوان زيان تحقق نيافته ، براي ثبت طرف مقابل آن استفاده خواهد شد . مانده حساب ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاري بلند مدت در ترازنامه از بهاي تمام شده سرمايه گذاري بلند مدت و مانده انباشته زيانهاي تحقق نيافته ناشي از اين گونه سرمايه گذاريهاي بلند مدت در قسممت حقوق صاحبان سهام به عنوان زيان سرمايه اي گزارش مي‌شود . زيانهاي تحقق نيافته در نتيجه تائيد كاهش دائمي در ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت يا سودهاي تحقق نيافته بعدي حذف مي‌شود . در هيچ شرايطي سودهاي انباشته تحقق نيافته كه در نتيجه افزايشهاي بعدي در قيمت بازار سرمايه گذاري ايجاد مي‌شود نبايد از زيانهاي انباشته بيشتر شود زيرا به افزايش بهاي تمام شده سرمايه گذاري منجر خواهد شد . به عبارت ديگر ، هر گونه افزايش بعدي در قيمت بازار سرمايه گذاري حداكثر مي‌تواند مانده انباشته زيانهاي تحقق نيافته را خنثي كند . براي تشريح نحوه حسابداري مربوط به ارزيابي سرمايه گذاريهاي بلند مدت به اقل بهاي تمام شده يا قيمت بازار مثالهاي زير ارائه مي‌شود :

مثال 1- شركت خراسان در ابتداي سال مبلغ 000 ر 200 ريال در سهام عادي شركت تهران سرمايه گذاري كرده است . قيمت بازار سرمايه گذاري مزبور در پايان سال بالغ بر 000ر160 ريال و در پايان سال بالغ بر 000ر184 ريال بود .

ثبت حسابداري لازم به منظور ارزيابي سرمايه گذاري بلند مدت به اقل بهاي تمام شده ، يا قيمت بازار در پايان هر يك از سالهاي و به شرح زير است .

پايان سال :

زيان تحقق نيافته كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت 000ر40

ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذارياي بلند خمدت به قيمت بازار 000ر40

ايجاد و ثبت ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت

پايان سال :

ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت به قيمت بازار 000ر24

زيان تحقق نيافته كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي

بلند مدت 000ر24

تعديل ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريها به ميزان مورد نياز در پايان سال

زماني كه سرمايه گذاريهاي بلد مدت به قيمتي كمتر از بهاي تمام شده اوليه آن به فروش مي‌رسد ، تفاوت به عنوان زيان تحقق يافته محسوب و در حسابها ثبت مي‌شود اما تا پايان دوره حسابداري مربوط هيچگونه ثبتي در حسابهاي ذخيره كاهش ارزش و زيان تحقق نيافته كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت صورت نمي‌گيرد .

در ادامه مثال قبل فرض كنيد كه شركت سرمايه گذار در دهم شهريور سال بهشي از سرمايه گذاريهاي بلند مدت را كه بهاي تمام شده آن 000ر100 ريال است به مبلغ 000ر75 ريال به فروش مي‌رساند . قيمت بازار ساير سرمايه گذاريهاي شركت در پايان سال به شرح زير است :

دهم شهريور سال :

بانك 000ر75

زيان تحقق يافته ( ناشي از فروش سرمايه گذاريهاي بلند مدت ) 000ر25

سرمايه گذاريهاي بلند مدت 000ر100

ثبت فروش بخشي از سرمايه گذاريهاي بلند مدت

پايان سال :

ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت به قيمت بازار 000ر6

زيان تحقق نيافته كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت 000ر6

تعديل ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي بلند مدت به ميزان مورد نياز در پايان سال

بخشي از ترازنامه شركت خراسان در پايان هر يك از سالهاي ، ، به شرح زير خواهد بود :

 

 

سال سال سال

ريال ريال ريال

سرمايه گذاريها :

سرمايه گذاريهاي بلند مدت در سهام به بهاي تمام شده 000ر 200 000ر 200 000ر100

كسر مي‌شود : ذخيره كاهش ارزش سرمايه گذاريهاي

بلند مدت به قيمت بازار 000ر40 000ر16 000ر100

000ر160 000ر184 000ر90

حقوق صاحبان سهام :

سرمايه و سود ( زيان ) انباشته *** *** ***

كسر مي‌شود : زيان تحقق نيافته كاهش ارزش

سرمايه گذاريهاي بلند مدت 000 ر40 000ر16 000ر10

حقوق صاحبان سهام *** *** ***

 

مثال 2-

1_ شركت گيلان در كمتر از 20 درصد سهام شركتهاي الف و ب را به شرح زير خريداري مي‌كند .

الف _ 000ر5 سهم 500 ريالي شركت الف به قيمت هر سهم 200 را ريال

ب _ 000ر4 سهم 000ر1 ريالي شركت ب به قيمت هر سهم 000ر2 ريال